Bir kisinin yasindan, zeka kapasitesinden ve egitim düzeyinden beklenenden daha düsük olan yazma yetenegi yazili ifade bozuklugudur. Bu bozukluk nörolojik veya duyusal bir eksiklige bagli olmamali ve kisinin okul performansini ve günlük yasamda yazmayi gerektiren durumlarda bozukluklar yapmalidir.
Yazma özründe heceleri fena yazma, yazim ve isaret hatalari yapma ve fena el yazisi görülür.
Eskiden okuma bozuklugu olmadan disgrafinin gelismedigi düsünülürdü. Fakat simdi yazili ifade bozuklugunun tek basina olabilecegi bilinmektedir. Yazma özrü için daha önce kullanilan terimler heceleme bozuklugu ve heceleme disleksiyasiydi. Yazma özrü siklikla diger ögrenme bozukluklariyla birliktedir. Fakat yazma, dil ve okumadan daha sonra kazanildigindan ileride tani konur.
DSM-IV’deki yazili ifade bozukluguna benzer olarak ICD-10’da ayri bir özel heceleme bozuklugu vardir.
Epidemiyoloji
Yazili ifade bozuklugunun görülme sikligi bilinmemekle birlikte okul çagi çocuklari arasinda % 3-10 kadar oldugu tahmin edilmektedir. Bazi bulgular bu bozuklugun böyle bir bozukluk öyküsü olan aileler arasinda sik olduguna isaret etmektedir.
Etiyoloji
Bir varsayima göre yazili ifade bozuklugu asagidaki bir veya birkaç etmenin birlikte olmasi sonucudur: ifade dil bozuklugu, algilayici-ifade edici dil bozuklugunun karisimi ve ögrenme bozuklugu. Bu tablo beyinin merkezi bilgi islem alanlarindaki bir yerde nörolojik veya bilissel eksikliklerin veya islev bozukluklarinin olasiligini gösterir.
Bu bozuklukta kalitimsal yatkinligin olmasi, yakinlar arasindaki birçok kiside bu bozuklugun görülmesi nedeniyle ileri sürülmüstür. Kisa dikkat süresi ve kolay uyarilabilinme gibi mizaç karakteristikleri de yazili ifade bozuklugunda rol oynayabilir.
Tani
Yazili ifade bozuklugu tanisi kisinin metin yazarken devamli fena performans göstermesiyle konur. Bunlar arasinda el yazisinda, heceleme yeteneginde ve cümlelerde kelimeleri dogru olarak yerlestirmede bozukluklar vardir.
Yazma performansi kisinin zeka kapasitesinin altindadir.
Yazili dil testleri arasinda Yazili Dil Testi (the Test of Written Language, TOWL), Yazma Yeteneginin Tanisal Degerlendirilmesi (the Diagnostic Evaluation of Writing Skills, DEWS) ve Erken Yazili Dil Testi (the Test of Early Written Language, TEWL) vardir. Yaygin gelisimsel bozukluk veya mental retardasyon gibi bir bozukluk olmamalidir. Yazili ifade bozuklugundan ayirt edilmesi gereken diger bozukluklar iletisim bozukluklari, okuma bozuklugu ve görme ve isitme bozukluklaridir.
Yazili ifade bozuklugundan kuskulanildiginda standart yazili ifade testinden önce standardize bir zeka testi (Wechsler) ile kisinin zeka kapasitesi saptanmalidir.
Klinik özellikler
Yazili ifade bozuklugu olan okul çocuklarinin önce kelime hecelemede ve düsüncelerini yasa uygun dil bilgisi normlarina göre ifade etmede güçlükleri vardir. Konustuklari ve yazdiklari cümlelerde çok sayida dil bilgisi yanlislari ve fena paragraf düzeni bulunur.
Ikinci sinifta ve daha sonra çocuklar kisa bir cümleyi yazarken basit dil bilgisi hatalari yaparlar. Örnegin, devamli olarak hatirlatilmasina karsin büyük harfle baslamazlar ve cümlenin sonuna nokta isareti koymazlar. Yazili ifade bozuklugunun ortak özellikleri heceleme, dil bilgisi ve isaretleme hatalari, fena paragraf düzeni ve fena el yazisidir.
Çocuklar büyüdügünde ve daha ileri siniflara gittiklerinde çocuklarin sözel ve yazili cümleleri daha belirgin olarak ilkellesir. Kelime seçimleri hatali ve uygunsuz, paragraflari düzensiz, hecelemeleri daha zor ve kelime dagarcigi daha dar olur. Yazili ifade bozuklugundaki ek özellikler arasinda okula gitmek istememe, ev ödevlerini yapmama, matematik gibi diger akademik performans alanlarinda basarisizlik, okuldan kaçma, dikkat eksikligi ve davranim bozuklugu vardir.
Yazili ifade bozuklugu olan birçok çocuk akademik performanslarindaki basarisizlik ve yetersizlik hislerinden dolayi engellenmis ve kizgindir. Gittikçe artan yalnizlik (izolasyon), soguma ve umutsuzluktan dolayi kronik depresif bozukluklari olabilir.
Egitimsel yardim almayan yazili ifade bozuklugu olan eriskinlerde yazma yetenegini gerektiren alanlarda sosyal uyumsuzluk, yetersizlik, asagilik, yalnizlik ve yabancilasma hisleri devam eder. Hatta bazilari yazma yetersizliklerinin ortaya çikacagi korkusuyla mektup veya kutlama karti yazmaktan sakinir.
Bu bozuklugu olan birçok eriskin çok az yazma yetenegi isteyen ticaret, güvenlik ve diger hizmet islerini seçerler. Yazili ifade bozukluguna ek olarak okuma bozuklugu, alici ve ifade edici dil bozuklugunun karisik tipi, matematik bozuklugu, gelisimsel koordinasyon bozuklugu ve yikici davranis bozuklugu ile dikkat eksikligi bozuklugu bulunabilir.
GIDIS
Yazma, dil ve okuma bozukluklari çogunlukla birlikte oldugundan ve bir çocuk okumayi ögrenmeden önce konustugundan ve yazmayi ögrenmeden okudugundan böyle çocuklara önce ifade edici dil bozuklugu daha sonra yazili ifade bozuklugu tanisi konur. Ileri derecedeki olgularda yazili ifade bozuklugu ikinci sinifta, daha az ciddi olgularda besinci sinifta veya sonrasinda belirgindir.
Yazili ifade bozuklugu olan birçok insan zamaninda egitim destegi alirsa orta egitime ve hatta yüksek egitime devam edebilir. Prognoz bozuklugun siddetine, yasa, egitim desteginin ne zaman basladigina, süresine ve devamliligina, ikincil duygusal ve davranissal sorunlarin olup olmamasina baglidir.
Sevgiyle Kalin