PROF. DR. CAHIT KURBANOGLU

Tarih: 11.06.2021 22:52

Islam Bilim Adamlari: ABD Al-Rahman Al-Khazini, 550

Facebook Twitter Linked-in

El-Khazini, o zamanlar Horasan’in en önemli sehirlerinden biri olan Marv'da özgürlügüne kavusmustur. Mizan Al-Hikmet, Mekanik, Fizik, Hidrostatik ve Astronomi alanlarina merak salmis ve çalismalar yapmistir.

 

El-Khazini tarafindan icat edilen bir alet ile su dengesi tanimlamaktadir. Bazi kaynaklara göre 1079'da Fars, takviminin yenilenmesi konusunda kendisiyle isbirligi yapmistir.

 

El-Khazin’in Sultan Sencer himayesinde yazmis oldugu Astronomik Tablolar en önemli eserlerden biri olarak kabul edilmektedir. Matematiksel Astronomi, Ortaçag döneminde yildizlarin konumlarini ve egik yükselisleri ve enlem için zaman denklemlerini çözüme kavusturan önemli bir çalismasidir. Ayrica çesitli takvim sistemleri ve takvimlerin çesitli manipülasyonlari hakkinda kapsamli olarak bilgi vermektedir. 

 

El-Khazini alçakgönüllü ve kanaarkar bir adam olarak bilinmektedir. Zamaninda çalismalari için kendisine teklif edilen binlerce Dinari reddetmistir.

Çünkü yasamak için fazla bir seye ihtiyaci olmadigini, sadece yalniz kedisi ile var olan kendi evinin yeterli oldugunu savunmustur.

 

El-Khazini, Islami dönemin orijinal gözlemlerini gerçeklestiren yaklasik yirmi astronom bilimcisinden biridir.

Eserleri 14. yüzyilda Bizans'a ulasmis, özellikle George Chrysococces ve daha sonra Theodore Meliteniotes tarafindan kullanilmistir.

 

Al Khazini, Sancar ibn-i Maliksah ve Selçuklu Imparatorlugu’nun padisahi himayeleri altinda, yüksek bir hükümet yetkilisi gibi görev yapmistir.

Eserlerinin çogunu kütüphaneleriyle taninan Merv'de yapmistir. En taninmis eserleri "Bilgeligin Dengesi Kitabi", "Astronomik Bilgelik Üzerine Inceleme" ve "Sanjar için Astronomik Tablolar" dir.

 

"Bilgeligin Dengesi Kitabi", ortaçag mekanik ve hidrostatik ansiklopedisidir. Hidrostatik denge ve statik ile hidrostatigin arkasindaki fikirlerle ilgili bir çalismadir.

Kraliyet hazinesine giren degerli metallerin ve taslarin degerini ortaya koymak için, hidrostatik dengeleri ortaya koymaktadir.

 "Bilgelik Dengesi Kitabi" nin günümüze ulasan dört farkli el yazmasi mevcuttur.

El-Hazini'nin Sanjar hazinesi için insa ettigi denge, El-Hazini'den daha büyük bir nesil olan El-Asfizari dengesi insa edildikten sonra modellenmistir.

 

"Astronomik Bilgelik Üzerine Inceleme" çalismasi ise diger eserlerine göre nispeten kisa bir çalismadir.

 Her bölüm farkli bir bilimsel aleti anlatan yedi bölümden meydana gelmistir. Bu aletler; triquetrum, diyoptra, "üçgen enstrüman", kadran, yansimayi içeren cihazlar, usturlap ve nesneleri çiplak gözle görmek için basit ipuçlarini ihtiva etmektedir.

 

Bu aletlerin avantajlari arasinda, daha yüksek hassasiyet derecesinde, karmasik üçlü hareketi ve alasimdaki elemanlardan birinin bilinmesi sartiyla, ikili bir alasimdaki temel elemanlarin agirlik yüzdesini belirleme özelligine sahip olmasi gelmektedir.

Ayrica, saf metallerin ve alasimlarin agirligini ve yogunlugunu yüksek bir dogrulukla ölçebilmektedir.

 (Eserlerinden birtanesi)


Orjinal Köşe Yazısına Git
— KÖŞE YAZISI SONU —